Tireler, tireler, tireler

Sevgili okuyucularım,

Kısa çizginin kullanımıyla ilgili türlü türlü sorular alıyorum. Burada üç takipçimin mektuplarını alıntılayarak konuya açıklık getirmeye çalışacağım.

sevgili gramer abla,

son zamanlarda blogun çok sessiz. herhalde çok meşgulsün.
benim kısa bir sorum olacak, uygun olduğunda yanıtlarsın.
metinlerde yeme-içme, kültür-sanat, neden-sonuç gibi ikilemelerin arasına tire koymak gerekiyor mu?

yardımın için teşekkürler,
ceren.


Sevgili Ceren,
Karşıtlık içerecek şekilde iki kelimenin yan yana getirildiği durumlarda “kısa çizgi” olarak bildiğimiz “hyphen” işaretini kullanmak gerekiyor. Ayrıca örneğin “ulus-devlet”in yazılışında da bu çizgiyi kullanmayı öneriyorum. Verdiğin örneklerin tamamı için de bu yaklaşım geçerli. Hepsi kısa tireyle yazılmalı.

Gramer Abla, tire arasına alacağım cümleciklerden önce ve sonra hangi tireyi koymalıyım hiç bilemiyorum. Word’de kısa çizgi koyduğum zaman otomatik olarak uzuna çeviriyor ama sadece başa koyduğumu. Sondakini bırakıyor. Ne yapmalıyım?
Teşekkürler,
Alara

Sevgili Alara,
Benim de uzun zaman kafamı kurcalamış bir konudur bu. İngilizce kitaplarda, dergilerde “uzun” dediğinin daha da uzunu olduğunu gördüğümde şaşırmıştım. Bunları şöyle sıralamak mümkün:
Kısa tire (hyphen)
Orta tire (n dash — yani “n”harfi uzunluğundaki çizgi)
Uzun tire (m dash — yani “m” harfi uzunluğundaki çizgi)

Ben Türkçe yazarken araya sıkıştırmak istediğim ifadeyi –yani mesela bu parçayı– gördüğün gibi iki orta tire arasına alıyorum. Dikkat edersen, tireleri ayırdığım ifadeye bitiştiriyorum. Diğer türlü uzun cümlelerde okumayı zorlaştırdığını, “şimdi hangi ifade iki tire arasındaydı?” sorusunu sordurduğunu düşünüyorum.

Türkçede “m dash” olan şu uzun tire sadece diyalog yazarken satır başlarında kullanılıyor –ki bu da yayınevinin kurallarına göre değişebilir. Bence kısa olmamalı, orta veya uzun olması makul geliyor. Bu arada “ki”yle bağlanan ifadeyi nasıl yazdığıma da dikkatini çekerim. Cümlenin sonuna eklenen başka bir cümlecik olduğunda, bu kısım hem cümleden kopsun hem de bağlı kalsın istediğinde bu şekilde yazabilirsin. Cümle bitiminden sonra boşluk, tire yine eklenen parçaya bitişik.

Merhaba,
Benim sorum kısa çizgilerle ilgili olacaktı. Tarih veya saat aralığı belirtirken “-” mu kullanmalıyız yoksa “–” mı?
Teşekkürler,
D.

Sevgili D.,
Bu konuda kesin bir kural yok. Benim tercihim aralık belirtmek istediğim durumlarda “–”, yani orta tire kullanmak yönünde. Fakat başka güvenilir başvuru kaynakları bu iş için de kısa tire kullanmayı öneriyorlar. Kısa tirenin bildiğimiz satır bölme, kelime heceleme, ek veya mastar önüne gelme vb. işlevleri dışında bir de beraberlik veya karşıtlık belirtmek üzere yan yana getirilmiş kelimelerin arasına girme huyu var yukarıda da belirttiğim gibi. Benim gözüme orta tire daha doğru görünüyor.

Orta tireyle:
18.00–20.30
14–22 Şubat 2013

Kısa tireyle:
18.00-20.30
14-22 Şubat 2013

İsterseniz bu konuyu oylamaya açalım:

Fakat “1-2 tane”, “8-10 kişilerdi” gibi kullanımlarda yine kısa tire kullanmak gerekiyor. Burada verdiğimiz şey bir başlangıçla ve bir bitiş noktasıyla belirlenen bir aralık değil.

Şunu da eklemek isterim: Eğer bir yayıncıyla beraber çalışıyorsan veya bir kurum için bir metin kaleme alıyorsan bu yayınevinin veya kurumun kurallarına uyman gerekecektir.

Doğru Türkçe kullanımını önemseyen sevgili okuyucularım, tire kullanımıyla ilgili daha fazla bilgi edinmek veya tipografik hassasiyetlerinizi geliştirmek isterseniz internette kolayca erişebileceğiniz pek çok kaynak var. Bunlardan biri de Grafikerler Meslek Kuruluşu’nun sitesindeki eski tarihli yayınlar. Mesela şurada kısa ve faydalı bir okuma var.

Bir yorum

cerenaslı için bir cevap yazın Cevabı iptal et