SORU

Sevgili Gramer Abla,

Simdi bu yazacagim bir gramer sorusu olmayabilir ama benim kafamin karisik oldugu bir konu var. Sana sormadan edemeyecegim. Siteni buldugumda kendimi sansli hissettim:

Var olmak veya yer almak gibi fiilerin nasil yazildigini bir turlu ogrenemiyorum. Bazi editorler varolmak/yeralmak yanlisi bazilari degil. Nedir ya da ne olmalidir bunun mantigi?

Simdiden tesekkurler,
E.

——————————————-

ÖNERİLER

Sevgili E,

Öncelikle şunu belirtmek isterim, “Gramer Abla”yı komik bir ifade olduğu için seçtim. Elbette bana gramer ve dilbilgisi dışındaki dille ve yazıyla ilgili konularda da soru yöneltebilirsiniz.

Bir ifadenin ayrı mı yoksa bitişik mi yazıldığını öğrenmek için şöyle düşünmek işe yarar: Eğer iki kelimeden biri bu ifade içinde anlam değiştiriyorsa veya yazılışı değişiyorsa, sadece bu durumda bitişik yazılır. Örneğin “bir şey” ayrı yazılır, çünkü bahsi geçen “BİR” tane “ŞEY”dir. İki kelime de kendi anlamlarını kaybetmezler.

Ama “birtakım” bitişik yazılır, çünkü “takım” anlamını kaybeder. “Birtakım”, kimi, bazıları anlamlarına gelen bir sıfata dönüşmüştür.
Sorun aslında birleşik fiillerle ilgili. Aynı kural bunlar için de geçerli. “Var olmak”, “sağ ol”, “yer almak”, “var etmek”, “hoş tutmak”, “ant içmek”, “söz vermek”, “sevk etmek”, “fark etmek”…

“Var olmak”la ilgili dikkat etmen gereken bir husus var yalnız: “Varoluş” ve “varoluşçuluk” bitişik yazılır. Eğer bu anlamda, örneğin bir felsefe metninde kullanılıyorsa, “varolmak” da bitişik yazılır.

Bazı editörlerin “varolmak” ve “yeralmak” birleşik fiillerini bitişik yazdığını söylemişsin. Evet, kişisel fikrimi sorarsan “farketmek”, “kastetmek”, “sevketmek” bana da yanlış gelmiyor. Ancak bu yazılışlarda keyfiyete yer bıraktığımızda dilde tutarsızlıklar oluşuyor. Ben her zaman yukarıdaki kurala göre muhakeme etmeyi tercih ediyorum. Diyebilirsin ki “yer almak”taki “yer” de bildiğimiz “yer” değil, ama kelimenin elle tutulmayan bir anlamı da var (“yeri doldurulamaz”da olduğu gibi). Bence “anlamı değişmiyorsa ayrı” kuralını takip edersen hata yapma ihtimalin düşer.

Yazılışı değiştiğinde de bitişik yazıldığını unutma. Bunun için de en iyi örnek “kastetmek”. “Kasıt”tan geldiği ve kelimenin yazılışı değiştiği, aradaki “ı” düştüğü için bitişik yazıyoruz bu fiili.

Sorularını her zaman beklerim.
Sevgiler,
GA